Αλιείς ανθρώπων. Λάδι σε καμβά Άντριεν βαν ντε Βεν (1614)Αυτός ο αλληγορικός πίνακας απεικονίζει την πάλη για προσηλυτισμό μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών.
Οι αλιείς των συνειδήσεων
Η σχέση του ανθρώπου με το Θείο ονομάζεται θρησκεία. Είτε δεχθούμε τη λατινική ετυμολόγηση της λέξης, (religare/relegere=συνδέομαι εννώνομαι), είε την ελληνική(θρώσκω =αναβαίνω).σε κάθε περίπτωση υποδηλώνεται ΄΄ο σχεσιακός χαρακτήρας της θρησκείας: ανάμεσα σε θείο και ανθρώπινο, υπερφυσικό-φυσικό, υπερβατικού-ενδοσκομικού, πνευματικού-υλικού, ψυχικού-φυσικού, ατομικού-κοινωνικού. Για την ύπαρξη της θρησκείας απαιτούνται δύο όροι: το θείο και το ανθρώπινο. Η σχέση της θρησκείας και του ανθρώπου είναι αμφίδρομη και αμφίπλευρη, χωρίς να γίνεται μονόπλευρη και μονοσήμαντη.[2]
Τα τρία συστατικά της θρησκείας είναι η πίστη, η λατρεία και το ήθος.
- Α)Πίστη: η εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο Υπερβατικό. Η πίστη αυτή καταγράφεται σε κείμενα και αποτυπώνεται σε μνημεία τέχνης. Η στοχαστική επεξεργασία της πίστης είναι η Θεολογία. Η θεσμοποίηση της πίστης είναι το Δόγμα και το σύμβολο της πίστης.
- Β) Λατρεία: το σύνολο των λεγομένων και πραττομένων της θρησκεύουσας κοινότητας όπως αυτά ενσαρκώνονται στην αρχιτεκτονική, τη διακόσμηση και τη μουσική επένδυση.
- Γ) Ηθος: η πίστη έχει ως επακόλουθο ένα δεσμευτικό ήθος: τρόπος ζωής ορισμένος και οριοθετημένος.
'Όροι
- α)Στα ελληνικά: οι όροι είναι πολλοί και πολυσήμαντοι.
Ο κατ' εξοχήν όρος είναι η λέξη Θρησκεία: η ετυμολογία της είναι αβέβαιη. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Αλέξανδρος 2,5[Ι 665 a]η λέξη θρησκεία ετυμολογείται από τη λέξη Θρήσσα-Θρήσσαι, δηλαδή από τις μυημένες στα Καβείρια μυστήρια θράκισσες γυναίκες που καταλαμβάνονταν από ενθουσιασμό και ιερή μανία
Από το ρήμα θρέομαι, θροέω =κράζω μεγαλοφώνως, θορυβώ προκαλώντας θρούν -θρόϊσμα, παθητικώς: ταράσσομαι, τρέμω. Στον Ησύχιο θρέσκος, αντί θρήσκος.
Σύμφωνα με τους γλωσσολόγους των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, η ρίζα θρησκ- με τη ρίζα θεράπ-, έτσι που το ρήμα θρησκέυω να σημαίνει θεραπέυω=υπηρετώ, λατρεύω τους θεούς[9]. Τέλος, σύμφωνα με άλλη ετυμολογία, η λέξη θρησκεία, μάλον σχετίζεται με το ρήμα θρώσκω, δηλαδή αναβαίνω.[10] Στην Καινή Διαθήκη ο όρος θρησκεία δηλώνει τιμή, λατρεία του Θεού, πίστη.
Από το θρήσκος παράγεται το θρησκεύω δηλαδή εισάγω και εκτελώ θρησκευτικά χρέη. Θρήσκευμα: θρησκευτική λατρεία, ορισμένη θρησκεία. Θρησκεύσιμος: αυτός που ανήκει στη λατρεία., θρησκευτήριον: τόπος προς λατρείαν, θρησκευτής: ο λατρεύων, ο μοναχός, Θρησκία: οι θρησκευτικές πράξεις. Γενικά η λέξη θρησκεία δηλώνει την τήρηση των θείων εντολών και τη λατρεία του θείου.[11]
Άλλες λέξεις δηλωτικές της θρησκευτικής πράξης και στάσεως είναι: σέβας και ευσέβεια, δέος: δηλαδή το ιερό δέος, τον φόβο του Θεού, τον σεβασμό, την μεγάλη τιμή, τον θαυμασμό, την έκπληξη Η λέξη λατρεία αρχικά σήμαινε την υπηρεσία του εργαζόμενουμε αμοιβή. Προοδευτικά δήλωνε τη αφοσίωση και την αγάπη στον Θεό και τη λατρεία προς τους θεούς. Η λέξη λάτρις σημαίνειθεράπων Τέλος άλλη λέξη που χρησομοποιείται είναι η θεραπεία από το ρήμα θεραπεύω: είμαι θεράπων, λατρεύω , τιμώ.[12]
Θεωρίες
Η αναζήτηση για την προέλευση της θρησκείας αποτέλεσε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα της έρευνας του δέκατου ένατου αιώνα: το εντόπιζαν εκτός του θείου και γενικά κάτι διαφορετικό από αυτό που καθόριζαν οι παραδοσιακές θρησκευτικές αρχές.[20] Οι διάφορες θεωρίες περί προελέυσεως της θρησκείας μπορούν να συνοψισθούν σε δύο κατηγορίες:
α) Θεωρίες επί μυθολογικής βάσεως: 1) προέλευση της θρησκείας από την Μυθολογια της φύσεως (Naturmythologiew) 2) η προέλυση από την Αστρική μυθολογία (Panbabylonismus) Οι θεωρίες αυτές έχουν καταρεύσει από την εθνολογία, λαογραφία
β)Θεωρίες εθνολογικής και κοινωνικής βάσης: 1)Προγονολατρεία, 2)ανισμισμός 3)Προανισμός δ)Δυναμισμός και Μαγεια 5)Τοτεμισμός 6) Πρωτομονοθεϊσμός[21]
Τύποι
Υπάρχουν διάφορες κατατάξεις των θρησκευμάτων στην ιστορία της μελέτης της θρησκείας από φιλοσόφους και θρησκειολόγους. Με βάση την έκταση επιρροής τους διακρίνονται σε α)Φυλετικά: πρωτόγονοοι και κατά φύσοι ζώντες λαοί. β) Εθνικά : των Αιγυπτίων, Βαβυλωνίων, Εβραίων, Ινδών, αρχαίων Ελλήνων, Γερμανών, Κελτών, Σλάβων, Σκυθών, Κινέζων γ)Παγκόσμια: Ιουδαϊσμός,Βουδδισμός, Χριστιανισμός, Ισλάμ.
Μια άλλη κατάταξη είναι σε αυτά που αναπτύχθηκαν με κεντρική ιδέα την παγκόσμια αρμονία του κόσμου(Ινδουισμός, Βουδδισμός, Κομφουκιανισμός, Ταοϊσμός) και σε εκέινα που στηρίζονται σε ιστορική αποκάλυψη του Θεού (Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός, Ισλάμ)[22]
Τρεις κατηγορίες θρησκειών διακρίνουν όσοι τις χωρίζουν ως προς το αντικείμενό τους: α) αυτές που τοποθετούν το αντικέιμενό τους εντός του κ΄σομου, της φύσης Είναι πολυθείστικές και φυσιοκρατικές. Οι προϊστορικές και πρωτόγονες θρησκείες ανήκουν σε αυτή την κατηγορία, όπως εκέινες της Μεσοποταμίας και ο Σιντοϊσμός της Ιαπωνίας. Ο Ινδουισμός των λαϊκών στρωμάτων. β) Τα θρησκέυματα που τοποθετούν το αντικείμενό τους εκτός της φύσης και της κοινωνίας: είναι ο υπερβατικός μονισμός: όπως ο Βουδδισμός, ο Τζαϊνισμός, ο φιλοσοφικός Ινδουισμός γ) όσα τοποθετούν το αντικείμενό τους συγχρόνως εντός και εκτός του αισθητού κόσμου: μονοθεϊστικά θρησκεύματα όπως ο Ιουδαϊσμός, ο Ζωροαστρισμός, ο Χριστιανισμός, και το Ισλάμ[23].
Άλλες λέξεις δηλωτικές της θρησκευτικής πράξης και στάσεως είναι: σέβας και ευσέβεια, δέος: δηλαδή το ιερό δέος, τον φόβο του Θεού, τον σεβασμό, την μεγάλη τιμή, τον θαυμασμό, την έκπληξη Η λέξη λατρεία αρχικά σήμαινε την υπηρεσία του εργαζόμενουμε αμοιβή. Προοδευτικά δήλωνε τη αφοσίωση και την αγάπη στον Θεό και τη λατρεία προς τους θεούς. Η λέξη λάτρις σημαίνειθεράπων Τέλος άλλη λέξη που χρησομοποιείται είναι η θεραπεία από το ρήμα θεραπεύω: είμαι θεράπων, λατρεύω , τιμώ.[12]
