Αυτοσύστατος νους

τόσσον ἐγὼ περί τ' εἰμὶ θεῶν περί τ' εἴμ' ἀνθρώπων 27 

.Θ Ιλιάς

Ο ΝΟΥΣ  υπεράνω θεών και ανθρώπων 

 οι κεραυνοί και οι αστραπές του 

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ 55. – Απόσπασμα 12  Ο Νους Ο Αναξαγόρας γεννήθηκε στην πόλη Κλαζομενές της Μ. Ασίας, έζησε όμως περισσότερο από δύο δεκαετίες στη Αθήνα, όπου συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοσητης μελέτης της φυσικής φιλοσοφίας (σύμφωνα με κάποιες αρχαίες μαρτυρίες κατηγορήθηκε για αθεΐα και αναγκάστηκε να φύγει από την πόλη γύρω στα 433 π.Χ.). Στο βιβλίο του Περί φύσεως, που ήταν γραμμένο σε ιωνική διάλεκτο και πρέπει να κυκλοφορούσε ευρέως στην Αθήνα, εξέθετε τη φυσική φιλοσοφία του. Οι βασικές απόψεις του ήταν συνοπτικά οι εξής: (1) ο κόσμος προήλθε από μια αρχική συμπαγή μάζα, από την οποία προέκυψαν αργότερα τα πάντα· (2) καθετί που διαφοροποιήθηκε τότε (ή διαφοροποιείται τώρα) περιέχει ένα μέρος από όλα τα πράγματα εκτός από τον Νου, ο οποίος υπάρχει μόνο σε έμβια όντα· (3) εκτός από τον νου του κάθε ανθρώπου, υπάρχει και ο Νους του κόσμου, ο οποίος γνωρίζει τα επιμέρους στοιχεία και τα έθεσε στην αρχή της δημιουργίας του κόσμου σε κίνηση· (4) ο Νους αυτός δεν είναι πνεύμα, αλλά το πιο καθαρό και λεπτό από όλα τα αντικείμενα. Με τις αντιλήψεις του για τον Νου ο Αναξαγόρας είναι ο πρώτος που σαφώς διακρίνει την ύλη από το πνεύμα. Ως προς το ύφος αξιοπρόσεκτα στο απόσπασμα που ακολουθεί είναι δύο στοιχεία χαρακτηριστικά του πρώιμου πεζού λόγου: η συχνή επανάληψη ορισμένων κρίσιμων λέξεων (κυρίως της λέξης νοῦς) και το λεκτικό σχήμα να αρχίζει μια πρόταση με τη λέξη που τελειώνει η προηγούμενη. Όλα τα άλλα έχουν ένα μέρος από το καθετί, αλλά ο Νους είναι άπειρος και αυτοκυβέρνητος και δεν είναι ανάμεικτος με τίποτα, αλλά είναι μόνος και αυτοσύστατος. Γιατί αν δεν ήταν αυτοσύστατος αλλά ανακατεμένος με κάτι άλλο, θα είχε ένα μέρος από όλα τα πράγματα, αν ήταν ανακατεμένος με ένα οποιοδήποτε· γιατί σε όλα υπάρχει ένα μέρος από όλα, όπως είπα πιο πριν και τα πράγματα που θα ήταν ανακατεμένα μαζί του θα τον εμπόδιζαν, έτσι ώστε δεν θα μπορούσε να ελέγχει κανένα πράγμα με τον ίδιο τρόπο που τα ελέγχει τώρα, όντας αυτοσύστατος. Γιατί είναι το λεπτότερο και το καθαρότερο από όλα τα πράγματα, ξέρει τα πάντα για το καθετί και έχει τη μεγαλύτερη ισχύ· και ο Νους ελέγχει όλα τα έμψυχα, τα μεγαλύτερα και τα μικρότερα. Ο Νους επίσης είχε τον έλεγχο ολόκληρης της περιστροφικής κίνησης, έτσι ώστε άρχισε να εκδηλώνεται περιστροφή. Και αρχικά η κίνηση αυτή γινόταν σε μια μικρή περιοχή, αλλά σήμερα γίνεται σε μεγαλύτερη και στο μέλλον θα γίνεται σε ακόμα μεγαλύτερη. Και τα πράγματα που αναμειγνύονται και διαφοροποιούνται και διαιρούνται, όλα αυτά τα γνωρίζει ο Νους. Και όλα όσα έμελλε να γίνουν -αυτά που υπήρξαν, αυτά που υπάρχουν και αυτά που θα υπάρξουν- τα τακτοποίησε ο Νους, ακόμα και αυτή την περιστροφική κίνηση που εκτελούν σήμερα τα άστρα, ο ήλιος και η σελήνη, ο αέρας και ο αιθέρας που αποχωρίζονται. Και αυτή η περιστροφική κίνηση προκάλεσε τον αποχωρισμό. Και το πυκνό αποχωρίζεται από το αραιό, το ζεστό από το κρύο, το λαμπρό από το σκοτεινό και το ξηρό από το υγρό. Αλλά υπάρχουν πολλά μέρη από πολλά πράγματα, και τίποτα δεν αποχωρίζεται εντελώς ούτε διασπάται, εκτός από το Νου. Ο Νους είναι όλος όμοιος, τόσο σε μεγαλύτερες όσο και σε μικρότερες ποσότητες, ενώ τίποτε άλλο δεν είναι όμοιο με κάτι άλλο, παρά κάθε μεμονωμένο σώμα έχει και είχε κυρίως την όψη των πραγμάτων εκείνων που τα περιέχει σε μεγαλύτερη ποσότητα.(μετάφραση Δ. Κούρτοβικ) Πηγή